U savremenim jabučnjacima u svetu i kod nas trenutno dominiraju tzv. visoka vretena u sistemu duge rezidbe. Osnovu ovog sistema čine stabla visine 3-3,5 m sa većom gustinom sadnje (3.000 – 4.000 stabala/ha, 3.3-3.0 m x 1.0-0.8 m), uz korišćenje slabo bujnih podloga (M9-Pajam 1 i Emla-Vt, 337 NAKB) i knip-sadnica. Sve ovo omogućava konstantne prinose veće od 60 t/ha već od pete godine života zasada.
Visoko vreteno se relativno lako formira i održava, traži umerena početna ulaganja, ima visoke rane prinose i procenjeno je da obezbeđuje najveću profitabilnost tokom 20 godina eksploatacije jabučnjaka. Kao značajan regulator zastupljenosti plodova prve klase i balansiranja bujnosti i rodnosti, u funkciji kontrole formiranja i diferencijacije pupoljaka, izvodi se pomotehnički zahvat ručnog proređivanja plodova krajem avgusta i tokom prve dekade septembra, u cilju eliminisanja plodova druge klase.
Ključni elementi u formiranju ovog sistema su što ranije plodonošenje, minimalna rezidba posle sadnje, slamanje rasta nosača rodnog drveta njihovim ranim povijanjem na uglove otklona veće od 90 stepeni u odnosu na stožinu, odsustvo poluskeleta, kao i obnova nosača rodnog drveta kosim rezom na čep kada oni postanu predugački (preko 1 m dužine) ili pređu 30% debljine stožine.
Posle formiranja uzgojnog oblika u sistemu visoko vreteno redovno se obavlja rezidba na rod, u kojoj pomotehnička obrada vrha krune ide u najkasnijem terminu. Naime, zbog njene blizine protivgradnoj mreži i mogućnosti cepanja mreže, primarni cilj rezidbe ovde je da se kruna maksimalno optereti rodom (proreda zametnutih plodića u ovom delu krune takođe se obavlja u najkasnijem terminu junske prorede), uz uklanjanje prebujnih prirasta (vodopija, jahača) i ostavljanja samo jednog slabijeg i povijenijeg prirasta na vrhu. Rezidbom vrhova krune nastoji se da se stabla ujednače po visini, iako je to ponajviše određeno prošlogodišnjim rodom u vrhu krune.
Rezidba rodne površine u redovnom plodonošenju podrazumeva pomotehničku obradu nosača rodnih grančica u tzv. dugoj rezidbi, u nekoliko modaliteta (belgijski, holandski i italijanski rez) koja u osnovi podrazumeva ostavljanje nosača rodnog drveta za plodonošenje izvestan broj godina, uz uklanjanje konkurentskih mladara produžnici i onih snažnih u porastu, kao i u proredi kratkog rodnog drveta, u cilju selekcije krupnih kratkih prirasta na rodnim nosačima.
Dugom rezidbom se svi oni dugi nosači rodnog drveta koji imaju manji ugao otklona prema stožini i prelaze 30% njene debljine u osnovi odstranjuju kosim rezom na čepove dužine 3-4 cm. Čepovi kraći od 1,5 cm se ne ostavljaju jer neće dati dobar odgovor, tj. daće manji broj slabije razvijenih prirasta, iako je reakcija jabuka na ovakav rez sortno specifična: sorta zlatni delišes u svim visinskim zonama krune obrazuje manje prirasta u odnosu na npr. sorte ajdared ili elstar. Generalno je pravilo da se u redovnoj dugoj rezidbi visokog vretena svake godine sa stožine ukloni jedan do dva duga nosača rodnih grančica. Od većeg broja razvijenih prirasta kao posledice ovakvih rezova na čep ostavljaju se jedna ili dve po položaju dobro pozicionirane vite grančice, koje se obavezno vršno prekraćuju. Cilj ovog zahvata je pospešivanje cirkulisanja sokova i formiranje rodnih čvorova, u uslovima povijenosti nosača pod uglom otklona većim od 90 stepeni.
Postojаnje sortne specifičnosti u pomotehničkim zahvatima rezidbe visokog vretena u punom rodu zasniva se na poznavanju tzv. tipa organogeneze rodnog drveta, zatim dominantnog tipa obrastanja i produktivnog tipa rodnih grančica, što predstavlja relativno konzervativnu (gotovo nepromenljivu) osobinu genotipa. Pomotehničke specifičnosti u rezidbi primetne su npr. kod slabo bujnih sorti: za dobijanje dobrog roda kod gale i „Red Chiefa“ potrebno je višegodišnje nosače prekratiti do mesta gde njihova debljina prelazi prečnik grafitne olovke. Razgranate i slabe, viseće nosače, često prisutne kod sorti gala, fudži treba povratnim rezovima ujedinčititi, u smislu ostavljanja samo jedne osovine. Ona se zatim vršno prekraćuje kako bi ostavljeni vegetativni pupoljci vukli sokove i obezbedili novi priraste. Takođe, ukoliko duž ili na vrhovima nosačima ima više mešovitih pupoljaka, oni se proređuju. Generalno, stabla preopterećena rodom daju manje prirasta i oni su kraći, a lošija je i diferencijacija rodnih pupoljaka. Uravnoteženje roda u kruni postiže se proređivanjem plodova ili mešovitih pupoljaka.
Prazne zone duž stožine takođe valja zaodenuti novim prirastima, što se postiže zahvatima rovašenja iznad lisnih čvorova. Iz naknadno diferenciranih spavajućih pupoljaka razviće se novi prirasti koji će poslužiti za formiranje novih dugih nosača rodnih grančica.
Za agrotv.net: Dr Dejan Marinković, PSSS Beograd
Foto: Envato