Boginje i difterija su virusno, zarazno, kontagiozno oboljenje koje se manifestuje pojavom i razvojem formacija na koži i difteroidnim naslagama na sluznici gorjih delova respiratornog trakta.
U prvom slučaju radi se o kožnom obliku ili pravim boginjama, a u dragom o sluzokožnom obliku ili difteriji. Promene na koži i sluznicama mogu da se pojave istovremeno, zbog čega se bolest i naziva boginje i difterija živine.
Uzročnik bolesti je virus boginja pernate živine koju izaziva DNK virus roda Avipoxvirus familije Poxviridae.
Postoje tri različita soja virusa: virus boginja kokošaka, virus boginja golubova i virus boginja kanarinaca. Svaki soj može da inficira veći broj ptičijih vrsta. Za boginje koje se u prirodnim uslovima javljaju kod kokošaka, ćuraka i druge domaće živine, smatra se da su izazvane virusom boginja kokošaka.
Virus pokazuje visoku rezistenciju u sasušenim krastama i, pod određenim uslovima, može da preživi 15 meseci. Uobičajeni dezinficijensi unište virus za oko 10 minuta. Najbolje deluje 2% natrijum-hidroksid, a zatim 3% formalin i fenol. Temperatura od 50 stepeni inaktiviše virus za 30, a od 60 stepeni za 8 minuta.
Boginje i difterija su rasprostranjcne po celom svetu. Pored kokošaka oboljevaju ćurke, golubovi, fazani, tetrebovi, prepelice, kanarinci, vrapci, a retko guske i plovke. Oboljevaju sve uzrasne kategorije. Ćurke obično obole pri kraju tova ili kasnije, u vreme odgajivanja. Golubovi mogu da se inficiraju u gnezdu, ali mnogo češće se inficiraju odrasli golubovi. Boginje su uslovna zaraza, za pojavljivanje i širenje joj pogoduju visoka vlaga, prenaseljenost, slaba ventilacija i loša ishrana. Bolesne, latentno inficirane i životinje u inkubaciji izlučuju virus iz promena na koži, sluznicama – iscetkom iz nosa kijanjem, iz očiju i pluća. Kokošiji tip virusa uzrokuje bolest i kod ćuraka, ali ne i kod golubova. Golubiji tip se javlja kod kokošaka i ćuraka, ali uzrokuje samo ograničene promene i stvaranje solidnog imuniteta. Nije patogen za kanarinca, pasažom kroz kokoške ne menja svojstva. Kanarinčev soj virusa je patogen i za vrapca, dok za druge ptice nije, niti uzrokuje stvaranje imuniteta.
Oboljenje može da se prenese direktnim i indirektnim kontaktom (posredstvom hrane, vode i kontaminiranih predmeta), kao i vektorima – čovek, muve i brojne vrste komaraca, krpelji, buve i slično, koji mogu da budu nosioci infektivnog virusa mesec dana ili duže, posle hranjenja krvlju inficirane ptice. Prezdravela živina nije nosioc uzročnika. Budući da se boginje obično šire sporo, celo jato se inficira za nekoliko meseci. Tok bolesti pojedinačno traje tri do pet nedelja.
Virus kroz oštećenu kožu ili sluznicu ulazi u epitelne ćelije dovodeći do njihove proliferacije, a zatim distrofije. Virus delom ulazi i u krvotok dovodeći do viremije, ali bez izazivanja vidljivih promena na unutrašnjim organima.
Bolest se širi neposrednim kontaktom, a maniim delom i preko respiratornih puteva. U širenju bolesti značajnu ulogu igraju i neke vrste insekata, pri čemu kao potpomažući faktori deluju loši ambijentni uslovi.
Inkubacija kod pilića, ćurića i golubova traje četiri do osam dana, a kod kanarinaca četiri dana. Pojavom promena na koži i sluznicama bolest postaje vidljiva i lako se dijagnostikuje.
Simptomi se manifestuju gubitkom apetita, potištenošću, seroznim iscetkom iz nosa i konjunktiva i otežanim disanjem. U težim slučajevima akutnog toka, bolest traje nekoliko dana i završava uginućem. Lakši oblici traju dve do četiri nedelje i živina može da ozdravi. Akutni oblik može da pređe u hronični, uz izražen proliv, postepeno mršavljenje i egzitus. Zimi i uz komplikacije, bolest može da traje mesecima. Klinički znaci bolesti isti su kod svih vrsta živine.
Boginje (ili kožni oblik) – Ispoljava se prvo na koži u vidu čvorića, čvorova, papula različite veličine sa lokalizacijom na kresti, podbradnjacinia, očnim kapcima, oko nosnih otvora, oko usta i na svim delovima kože koji su slabo obrasli perjem. Kod kokošaka i drugih vrsta ptica čvorovi su različite veličine i to od veličine zrna sočiva, graška i manjeg lešnika, koji mogu i da konfluišu, egzulcerišu i pretvaraiu se u mrke kraste, stadium crustosum. Čvorovi oko nosnih otvora i oko usta dovode do otežanog disanja sa iscetkom iz nosa. Čvorići i čvorovi na kapcima dovode do zatvaranja i slepljivanja očnih kapaka, ispod kojih se mogu nagomilati sirasto-žućkaste mase eksudata usled čega su jedno ili obostrano nepravilno izbočeni.
Difterija – Simptomi bolesti manifestuju se, kako je već rečeno, otežanim disanjem sa otvorenim kljunom zbog naslaga koje su ponekad veoma izražene na faringealno-larin-gealnoj sluznici i koje ponekad mogu da zatvore larings, dovodeći do gušenja (asphyxia). Promene se sastoje od žućkastih, difteroidnih naslaga po jeziku, usnoj duplji, faringsu, laringsu, ređe u traheji i bronhijama. Promene se nalaze i na sluznici digestivnog trakta. Uzrok uginuća kod difteroidne forme je asfiksija prouzrokovana opturacijom vazdušnih puteva difteroidnim naslagama u laringsu i traheji. Ove naslage su u vidu pseudomembrana koje podsećaju na naslage kod difterije kod dece, pa otuda i potiče naziv ovoga oblika.
Mešoviti oblik – Istovremeno sa promenama na koži, javljaju se i promene na sluznicama. Okulonazalno oboljenje se javlja obično sa difteroidnom formom. Tada su, zbog egzantema, očni kapci skoro zatvoreni, izbočeni, a može da se razvije keratitis i panoftalmija. Iz nosnih otvora proces može da se proširi u suzni kanal i infraorbitalni sinus.
Dijagnoza bolesti je dosta jednostavna, jer su i kod jednog i kod dragog oblika makroskopski vidljive promene veoma karakteristične, tako da ostavljaju veoma malo sumnje da se eveutualno radi o nekom drugom oboljenju.
U terapeutske svrhe mogu se upotrebljavati razne vrste antibiotika ali sa ograničenim efektom. Kao zaštitna mera može se primeniti monovalentna ili bivalentna vakcina, koja se aplikuje u kožu i kontroliše posle nekoliko dana. Na mestu aplikacije razvija se lokalno crvenilo i edem, a posle izvesnog vremena na tom mestu se pojavljuje krasta čiji gornji delovi perataju i otpadaju.
Izvor: „Bolesti živine“ (dr Dušan B. Orlić, dr Miloš Kapetanov)
Foto: Pixabay
