Tokom poslednjih 50 godina u gajenju jabuke došlo je do značajnog povećanja gustine sklopa, počev od vitkog vretena (1.483 stabala/ha) preko visokog vretena (2.471 stablo/ha) do supervretena (5.436 stabala/ha).
U savremenim zasadima jabuke neophodno je ispunjenje sledećih pet principa:
– traži se visok procenat dostupne svetlosti (70-75 %). Pešački voćnjaci u gustom sklopu sa uskim međurednim rastojanjem (oko 2,1 m) ne usvajaju više od 55 % dostupne svetlosti, što je iznedrilo uspostavljanje koncepta visokih vretena (visina stabala 3-3,4 m)
– studije su pokazale da široki špaliri imaju mnogo delova biljnog sklopa u dubokoj senci, koji doprinose lošem KV ploda u tim delovima. To je iznedrilo debljinu špalira ne veću od 0,9 m biljnog sklopa
– potreba za ostvarivanjem visokog ranog prinosa koji će brzo isplatiti početnu investiciju u podizanje zasada maksimiziralo je napore u pravcu produženja osovina i porasta stabala, intenziviranje razvoja biljnog sklopa putem fertirigacije i minimiziranje rezidbe nakon sadnje (tokom prve 3 godine života jabučnjaka) uz povijanje grana (uzgojni oblici Solaxa i Visoko vreteno). Značajan rod se ostvaruje već u drugoj godini po sadnji
– tanak biljni sklop je adaptivniji na mehanizovanu rezidbu, što je dovelo do razvoja koncepta plodonosnog zida (Le Mur Frutier)
– gustina sadnje je ograničena ekonomskim zakonomernostima opadanja povratnih prihoda sa gustinama sadnje većim od 3.200 stabala/ha, shodno postojećim cenama plodova, što je doprinelo još bržem razvoju sistema gajenja Visoko vreteno
U prilog navedenom, savremeni sistemi gajenja jabuke podrazumevaju poštovanje genotipskih specifičnosti u formiranju rodnog drveta i tipu rezidbe, kao i prelazak na koncept tzv. Duge rezidbe nosača rodnog drveta, prisutnog u modifikacijama poput sistema solen, obična i dupla solaksa, „V” sistem sadnje, kao i visoko vreteno.
Visoko vreteno je najčešći uzgojni oblik u Severnoj Americi i Evropi, sa gustinom sadnje u opsegu 2.471-3.200 stabala/ha. Lak je za formiranje i održavanje, traži umerena početna ulaganja, ima visoke rane prinose i procenjeno je da obezbeđuje najveću profitabilnost tokom 20 godina eksploatacije jabučnjaka. Kao značajan regulator zastupljenosti plodova I klase i mera za balansiranje rasta i rodnosti, u funkciji kontrole formiranja i diferencijacije pupoljaka, vrši se i ručno proređivanje plodova (krajem avgusta i tokom prve dekade septembra), s ciljem eliminisanja budućih plodova II klase.
Koncept duge rezidbe podrazumeva prisustvo 3 strukture:
– letorasta – ovogogodišnjeg prirasta čije je prekraćivanje zabranjeno
– dvogodišnje grane-nosača rodnog drveta koja se koristi u višegodičnjem ciklusu
– višegodišnjeg nosača kod kojeg se kontinuirano vrši eliminisanje konkurenata produžnici u njenom vršnom delu, ali i jačih prirasta koji narušavaju tendenciju vršnog rasta (u dužini 1/4-1/3 od baze nosača), tj. proređivanje izrođenih kratkih rodnih grančica na njemu.
U prvim godinama plodonošenja veći rodni potencijal ispoljavaju rodni pupoljci u vršnom delu nosača.
Posle sadnje biljaka sa masom prevremenih grančica (knip-sadnice), neophodno je cele letoraste, buduće nosače rodnog drveta (njih 5-10 komada), u donjem delu stožine vezivima povijati nadole, u obliku keceljice. Svi bočne prirasti deblji od 33-50 % od vodilje se prekraćuju na patrlj, a slabije vršno razvijene bočne priraste ostaviti u svom prirodnom položaju.
Duga rezidba višegodišnjih nosača u punom rodu podrazumeva nekoliko pomotehničkih modaliteta:
a) belgijski rez: vodilju ostaviti, konkurente joj eliminisati, u krošnji održavati odnos 1/3 jednogodišnjih: 1/3 dvogodišnjih: 1/3 višegodišnjih prirasta (izrođene izbaciti, a dvogodišnje rodne grančice rezati preko rodnog kolača)
b) holandska rezidba: na nosaču rodnog drveta eliminisati sve vegetativne priraste, a rodne grane prikraćivati 25-50%
c) italijanski rez: zelenom rezidbom prikraćivanje/pinciranje mladara krajem maja, da bi se pospešilo diferenciranje rodnih pupoljaka, a zimskom rezidbom prorediti suvišne i presnažne letoraste
Sistem visokog vretena podrazumeva postojanje naslona od višestrukih žica i pojedinačnih učvršćivača stožine (bužira). Obrada višegodišnjih nosača kod navedenih modaliteta duge rezidbe se završava povratnim rezom na kosi patrljak (holandski rez), po zastarevanju rodnog drveta, tj. nakon 3-4 godine eksploatacije.
Sortne specifičnosti u pomotehničkim zahvatima rezidbe visokog vretena u punom rodu zasnivaju se na poznavanju sledećih genotipskih osobina:
1.) tipa organogeneze rodnog drveta
2.) dominantnog tipa obrastanja i produktivnog tipa rodnih grančica (stepena diferenciranosti generativnih pupoljaka i sposobnost za plodonošenjem), što predstavlja relativno konzervativnu (gotovo nepromenljivu) osobinu genotipa
Primera radi, kod slabo bujne sorte gale za dobijanje dobrog roda potrebno je višegodišnje nosače prekratiti do mesta gde njihova debljina prelazi prečnik grafitne olovke. Razgranate i slabe, viseće nosače (gala, fudži) treba povratnim rezovima pojednostaviti.
Izvor: mr Dejan Marinković, PSSS Smederevo
Foto: Free Images, Wikipedia
