Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju predviđene su tri kategorije obavezno osiguranih lica: zaposleni, lica koja samostalno obavljaju delatnost i poljoprivrednici.
Osiguranici poljoprivrednici su lica koja se bave poljoprivrednom delatnošću kao nosioci poljoprivrednog domaćinstva, članovi poljoprivrednog domaćinstva, nosioci porodičnog poljoprivrednog gazdinstva, članovi porodičnog poljoprivrednog gazdinstva ili članovi mešovitog domaćinstva, ako nisu osiguranici zaposleni, osiguranici samostalnih delatnosti, korisnici penzije ili nisu na školovanju.
Od 1. januara 2015.godine Zakon propisuje da su obavezno osigurani nosilac poljoprivrednog domaćinstva i nosilac porodičnog poljoprivrednog gazdinstva, odnosno najmanje jedan član domaćinstva, porodičnog poljoprivrednog gazdinstva ili mešovitog domaćinstva. Svojstvo osiguranika stiče se danom početka, a prestaje danom prestanka obavljanja poljoprivredne delatnosti. Ono se ne može steći pre navršenih 15 godina života i utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje i odjave na osiguranje. Važno je napomenuti da svojstvo osiguranika poljoprivrednika može mirovati najduže pet godina u toku osiguranja iz objektivnih razloga (elementarne nepogode, bolest i porodiljsko odsustvo), s tim što to ne može biti uzastopnih pet godina.
Prilikom podnošenja zahteva za uključenje u obavezno osiguranje poljoprivrednik se opredeljuje za jednu od 13 ponuđenih osnovica na koju će plaćati doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje i može u toku trajanja tog osiguranja menjati osnovicu na koju plaća doprinos. Po Zakonu o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, najniža osnovica iznosi 35 odsto prosečne mesečne zarade u Republici isplaćene, odnosno ostvarene u periodu za prethodnih 12 meseci počev od meseca septembra u tekućoj godini, za koji period su objavljeni podaci republičkog organa nadležnog za poslove statistike.
Stopa doprinosa za penzijsko-invalidsko osiguranje je 25 %, što znači da će se mesečni izdatak kretati u rasponu od 7.720 do 110.285 dinara. Najniža mesečna osnovica doprinosa koja je u primeni od 01.01.2022. do 31.12.2022.godine iznosi 30.880 dinara, a najviša mesečna osnovica doprinosa, iznosi 441.140 dinara.
Svi poljoprivrednici uplaćuju istu sumu u PIO Fond nezavisno od veličine gazdinstva (svi plaćaju iste iznose, i oni koji gazduju na tri hektara i oni koji gazduju na 300 hektara), i na primer isti iznos mora da plati voćar ili povrtar, kao i ratar koji na istoj površini gaji pšenicu, a svima je jasno da je zarada od voća ili povrća mnogo veća nego od pšenice. Ključno pitanje je da se nađe kriterijum po kome će plaćanje doprinosa za poljoprivrednike biti pravedno i srazmerno veličini domaćinstva. Postoje dve opcije – ili da naplata doprinosa bude srazmerna površini koju gazdinstvo obrađuje ili godišnjem prihodu. Problem malih poljoprivrednika koji gazduju na manjim površina je da nemaju od čega da plate penzijsko i invalidsko osiguranje, pa čak ni zdravstveno osiguranje. Trenutni dug poljoprivrednika za penzijsko i invalidsko osiguranje prema državi iznosi dve milijarde evra. Predlog je da se poljoprivrednicima otpišu kamate i omogući reprogram otplate duga na više meseci.
Osnovni problem penzijsko i invalidskog osiguranja u oblasti poljoprivrede, sa aspekta osiguranika, je neadekvatno definisana obaveza ulaska u obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje. Obaveza ulaska u obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje je vezana za posedovanje poljoprivrednog zemljišta od 0,5 ha, a ne za mogućnost rada i prihoda koje poljoprivredno gazdinstvo pruža. Problem je i što je broj osiguranika manji od broja korisnika (133.083 osiguranika, a 149.564 korisnika), što je nepovoljnije u odnosu na druge kategorije penzinera i osiguranika. Ako se uzme u obzir i činjenica da i ovako mali broj osiguranika plaća doprinose na najnižu osnovicu, i da postoji pojava neplaćanja doprinosa jer prihodi gazdinstva to ne omogućuju, što doprinosi potrebi intervencije države za redovnu isplatu penzija iz budžetskih sredstava, a i gomilanju mase nenaplaćenih doprinosa.
Osiguranici poljoprivrednici ostvaruju pravo na penziju po istim uslovima kao i svi ostali osiguranici, što znači da im je u 2022. godini potrebno minimalno 15 godina staža osiguranja za koji su plaćeni doprinosi, kao i 65 godina života za muškarce, odnosno 63 godine i 4 meseca života za žene, da bi ostvarili pravo na starosnu penziju. Uslov za prevremenu starosnu penziju u 2022. godini za muškarce je 40 godina staža osiguranja i najmanje 59 godina i 6 meseci života, a za žene 39 godina i osam meseca staža osiguranja i 59 godina života. Pravo na starosnu penziju imaju pripadnici oba pola sa 45 godina staža osiguranja, bez obzira na starost. Prevremena starosna penzija se trajno umanjuje za 0,34% za svaki mesec koji nedostaje do navršenih 65 godina života, s tim da umanjenje ne može biti veće od 20,4%.
Kolika će biti penzija zavisi od dužine ulaganja i visine osnovice na koju su plaćeni doprinosi. Najveći broj osiguranika poljoprivrednika doprinos za PIO plaća na najnižu osnovicu koja je propisana zakonom. Po podacima iz januara 2022.godine, u Srbiji ima 149.564 poljoprivrednih penzionera i oni čine 9 odsto od ukupnog broja penzionera. Prosečna poljoprivredna penzija za njih iznosi 13.328 dinara, i ona je viša od najniže koja iznosi 12.582,51 dinar, što znači da najveći broj poljoprivrdnika prima najniži iznos penzije.
Izvor: dipl. inž. Živko Stefanović, PSSS „Poljosavet” Loznica
Foto: Envato
