Proizvodnja povrća u zaštićenom prostoru najčešće podrazumeva gajenje biljaka na zemljištu na kom je sam objekt izgrađen. Imajući u vidu da je reč o intenzivnoj proizvodnji, koja zahteva velika ulaganja, ne čudi da je kvalitet zemljišnog supstrata često od presudnog značaja za njen uspeh. Odgovarajuća struktura i sastav zemljišta, njegova pH vrednost, klimatski i biotički činioci i kvalitet vode za navodnjavanje se zato moraju kontrolisati i analizirati pre i tokom procesa proizvodnje.
Proizvodnja povrća u zaštićenom prostoru spada u najintenzivnije u biljnoj proizvodnji. Zaštićeni prostor obezbeđuje smanjenje rizika usled uticaja nepovoljnih klimatskih uslova tokom jesenjeg, zimskog i prolećnog perioda, ali i vrlo uspešnu zaštitu od visokih temperatura u letnjim mesecima. Rezultat upravljanja mikroklimatskim uslovima tokom čitave godine, shodno biološkim zahtevima gajene biljke, je značajno povećanje prinosa po biljci, samim tim i po jedinici površine.
Problemi u vezi sa opadanjem plodnosti (zaslanjenost, sabijanje i zabarenost) zemljišta i/ili bolesti korenovog sistema, prisustvonematoda i progresivno opadanje prinosa i kvaliteta povrća, vrlo brzo će nateratiproizvođače da pređu na neki od sistema proizvodnje „bez zemlje”. Dok se sa tim ne počne, proizvođačima je na raspolaganju premeštanje objekata na drugu lokaciju ili iznošenje i zamena oraničnog sloja zemljišta, što su daleko skuplje metode. Zato u ovoj vrlo intenzivnoj proizvodnji posebnu pažnju treba posvetiti praćenju stanja plodnosti zemljišta i merama koje će dugoročno otkloniti potencijalnu opasnost od procesa degradacije (smanjenja plodnosti) zemljišta u objektima zaštićenog prostora.
Plodnost zemljišta je njegova sposobnost da istovremeno obezbeđuje biljke vodom, hranljivim materijama i kiseonikom, uz odgovarajuću toplotu u toku čitavog vegetacionog perioda. Osim toga, ono treba da bude rastresito, kako bi se obezbedio normalan razvoj korenovog sistema, kao i da u njemu nema štetnih materija. Plodnost zemljišta je kompleksna osobina zemljišta i uslovljavaju je veliki broj činilaca. Pri proceni pogodnosti, plodnosti nekog zemljišta za gajenje određene kulture neophodno je poznavati zahteve te biljne vrste u odnosu na zemljište i osobine toga zemljišta.
U različitim tipovima zaštićenog prostora povrće se proizvodi na: prirodnom zemljištu, na industriski način pripremljenim supstratima (organskog porekla) i u sistemu „bez zemlje” (supstrati neorganskog porekla). Proizvodnja povrća na supstratima, bez obzira na poreklo, smanjuje zavisnost proizvodnje svežeg povrća od zemljišnih činilaca, čineći proizvodnju povrća mogućom i tamo gde na zemljištu kao prirodnom supstratu to nije moguće.
Povrće zahteva plodna zemljišta, dobrih fizičkih, hemijskih i bioloških svojstava, zbog intenzivnog rasta i razvića, odnosno, zbog visokih prinosa koji se postižu u različitim tipovima i oblicima zaštićenog prostora. Dobra vodno-vazdušna i fizička svojstva zemljišta omogućavaju uspešnu proizvodnju povrća u dužem vremenskom periodu, uz intenzivno navodnjavanje i đubrenje i smenu dve do tri vrste u toku jedne godine.
Zemljište različitog mehaničkog sastava sadrži četiri osnovne komponente: minerale, organsku materiju, vodu i vazduh. Idealno zemljište, koje pruža optimalne uslove za rast korenovog sistema, trebalo bi da sadrži zapreminski sledeće elemente u sledećim odnosima: 25% vode, 25% vazduha, 45% mineralnih materija i 5% organskih. Ni najbolja naša zemljišta, prirodno formirana, ne sadrže ovaka odnos. Ovaj odnos se najčešće postiže dodavanjem postojećem zemljištu neophodnih komponenti organskog i neorganskog porekla: treset, stajnjak, pesak, perlit i dr. Ove komponente dodaju se u određenim razmerama i mešaju sa površinskim slojem zemljišta. Tako se bitno menjaju osnovna svojstva prirodnog zemljišta, i dobija se supstrat.
U uslovima specifične proizvodnje u zaštićenom prostoru, zemljište je podložno dinamičnim promenama. Usled primene velikih količina organskih i mineralnih đubriva, vode za navodnjavanje, sredstava za zaštitu bilja, u supstratima često dolazi do veoma štetnih procesa: zaslanjivanje, zabarivanje, akumulacija rezidualnih ostataka zaštitinih sredstava i dr. Usled visokih temperatura i optimalne vlažnosti, ubrzani hemijski procesi i veća biloška aktivnost u zemljištu, imaju za posledicu mineralizaciju organske materije, koja se nepovoljno odražava na fizička svojstva zemljišta, a samim tim i na smanjenje prinosa. Proizvodna svojstva zemljišta u zaštićenom prostoru brzo se menjaju i potrebno ih je veoma često obnavljati.
U uslovima proizvodnje u zaštićenom prostoru usled stalne obrade na istoj dubini, često dolazi do pojave diferenciranja opštih fizičkih svojstava zemljišta na oranične i podoranične slojeve. Sabijanje zemljišta utiče na fizičke osobine zemljišta: vodni, vazdušni i toplotni režim, kao i na biološku aktivnost. Iz tih razloga, sabijanje zemljišta smatra se jednim od uzroka opadanja prinosa.
Sabijanje se odražava nepovoljno kako na samo zemljište tako i na biljku, a s tim u vezi i na biljnu proizvodnju. U izvesnim slučajevima dolazi do anaerobnih uslova i stagnacije vode u aktivnoj rizosferi, dolazi do ograničenog razvoja korenovog sistema sa svim štetnim pojavama koje ga prate, kao, na primer, nedostatak kiseonika, pojave čitavog niza toksičnih, redukovanih, mineralnih i organskih jedinjenja (gvožđa, mangana, sumpora, metala, metila), anaerobnog i usporenog razlaganja organske materije pri čemu azot ostaje organski vezan, lošeg toplotnog režima, pojave biljnih bolesti, posebno gljivičnih i dr. Kod zbijenih zemljišta korenov sistem mora da izvrši veliki pritisak, a svako savladavanje pritiska ima za posledicu smanjenje porasta korena. Sa tačke gledišta visoke i stabilne biljne proizvodnje, ne bi se smelo dozvoliti prisustvo zbijenih slojeva, koji ometaju normalan porast i razvoj korena u zemljištu. Pogotovo u uslovima intenzivnog navodnjavanja u zaštićenom prostoru, dobra drenaža zemljišta je neophodan uslov za održavanje plodnosti zemljišta na optimalnom nivou.
U zaštiti zemljišta od degradacije, najznačajnije su preventivne mere, uočavanje opasnosti i iznalaženje odgovarajućih rešenja za njihovo prevazilaženje.
Zato je potrebno sprovoditi sistematsku kontrolu plodnosti zemljišta i upotrebe đubriva, tj. monitoring kvaliteta zemljišta. Najefikasnija kontrola je ona koja se primenjuje u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji, tj. na svakoj proizvodnoj parceli u svakom plasteniku ili stakleniku. U toku vegetacionog perioda u kritičnim fazama rasta i razvića kontrola plodnosti trebalo bi da se prati svake 4 nedelje. Na ovaj način moguće je ostvariti očekivane prinose, kao i sprečiti proizvodnju nekvalitetne i kontaminirane hrane.
Izvor: Dipl. inž. Vladica Gavrilović, PSSS Negotin
Foto: Freepik, Pixabay, Envato
