Određeni intenzitet i kvalitet svetlosti kao i određena dužina dana, neophodni su za rast i razvoj svih povrtarskih biljaka.
Najviše svetlosti potrebno je biljkama poreklom iz toplih, južnih regiona, kao što su paradajz, paprika, krastavac, lubenica, dinja (minimalan intenzitet svetlosti je oko 5.000-6.000 luksa). Ove vrste ne podnose zasenjivanje, a u zaštićenom prostoru mogu uspešno da se gaje samo u periodu s dosta svetlosti.
Biljke kojima treba manje svetlosti (3.000-5.000 luksa) bolje podnose zasenjivanje i gust sklop. Mladi crni i beli luk, mogu se uspešno gajiti kao međukultura (500-1.000 luksa).
Za biljku je najznačajniji vidljivi deo spektra, takozvana fotosintetska aktivna radijacija (FAR), pri kojoj se normalno odvija fotosinteza kao osnovni životni proces u biljci. Odnos biljke prema dužini dana određuje mogućnost gajenja povrća na različitim geografskim širinama, odnosno u određenom periodu godine Biljke koriste svetlost u zavisnosti od veličine i oblika vegetacionog prostora, pravca sadnje i broja biljaka po jedinici površine. Za združenu i raniju berbu bolji je gušći sklop (broj biljaka zavisi od visine i položaja listova), ali su jestivi biljni organi (koren, lukovica, plod) tada sitniji.
Biljke sejane ili sađene u redove čiji je pravac sever-jug imaju ujednačeniju osvetljenost u toku celog dana i daju veći prinos. Iz istih razloga najbolji je kvadratni oblik vegetacionog prostora, ali on je neracionalan za negu useva. Zato je pravougaoni oblik najčešći oblik vegetacionog prostora. Većini povrtarskih vrsta koje se uzgajaju u zaštićenoj bašti za rast i razvoj potrebno je dosta svetlosti. Pri nedostatku svetlosti, posebno kod heliofilnih vrsta, biljke kasnije cvetaju i obrazuju plodove.
Prirodni izvor svetlosti je sunce. Ukoliko je sunce više nad horizontom, veći je i procenat direktne svetlosti, ali to u mnogome zavisi od čistoće vazduha (čistiji vazduh, više direktne svetlosti), nadmorske visine i geografske širine. Za optimalnu osvetljenost plastenika neophodno je da maksimalna količina sunčevih zraka pada pod uglom od 90 stepeni. Zbog toga je najoptimalniji polukruži oblik krova. Dugi sunčevi zraci koji padaju u plastenik rasejavaju se i reflektuju van objekta.
Za fotosintezu najznačajniji deo sunčevog spektra su zraci talasne dužine od 360-760 nm, i oni čine oko 50 odsto sunčeve insolacije. Na intenzitet osvetljenja posebno su osetljive heliofilne biljke – paradajz i paprika, kojima je za optimalne uslove rasta i razvoja neophodan intenzitet osvetljenja od 20.000 do 30.000 luksa. U toku zimskih meseci najčešće se gaje vrste manje osetljive na jačinu osvetljenja: salata, crni luk, krastavac, ili se vrši dopunsko osvetljavanje rasada heliofilnih vrsta.
Elektrifikacija plastenika i tunela ima velike prednosti kad je reč o regulisanju osvetljenosti. To omogućuje duži rad u objektu, daje mogućnost dopunskog osvetljavanja. Instaliranje električnog sistema treba da obavi stručnjak, jer će ne samo najbolje rešiti sistem osvetljenja, već će sprovesti i sve mere zaštite. Zaštita od mogućih strujnih udara je bitna jer se u objektima radi uz povećanu vlažnost.
Na svetlosne uslove u leji najveći uticaj imaju čvrsti (drveni, betonski i sl.) delovi leje koji stvaraju senke. Okvir leje daje najveću senku, a njena veličina i položaj se menja u toku dana. Količina svetlosti u leji zavisi od orijentacije leje i ugla pod kojim sunčevi zraci padaju na prozore (što je ugao manji to je više svetlosti u leji). U lejama sa manje pregrada na prozoru veća je osvetljenost. U toku proizvodnje treba održavati čiste prozore, redovno skidati asure, a vreme proizvodnje podešavati prema biološkim potrebama vrste.
Svetlosni uslovi u tunelima i plastenicima zavise od svojstva folije. Najmanje vidljivog dela spektra propušta PE folija. Količina svetlosti koju propušta plastika najveća je oko podneva a manja ujutro i posle podne, a za jedan do 3,5 puta je veća sunčanih dana nego oblačnih. Ako je položaj plastenika po dužoj strani istok-zapad, onda je srednja dnevna osvetljenost u periodu mart-april veća nego ako je orijentisan u pravcu sever-jug. Korišćenje dvoslojne plastike smanjuje količinu svetlosti u objektu (za 10%) zbog kondenzacije vodene pare između dve folije.
Količina svetlosti u plasteniku zavisi i od konstrukcije elemenata nosača. Ukoliko su oni tanji, zaobljeni, sa većim međusobnim rastojanjem, to je manje zasenjena površina. Dnevna kolebanja zasenjenosti plastenika postaju mala ako se koriste ploče hrapave površine ili folije sa difuznim svojstvima jer one daju difuzno svetlo koje ravnomemo osvetljava celu površinu. Na svetlosne uslove utiču i agrotehničke mere u proizvodnji, ali i osobine biljaka (broj biljaka, položaj, broj i veličina listova).
Sa tehničko-tehnološkog i ekološkog stanovišta od posebnog je značaja smanjenje utroška energije za zagrevanje, odnosno optimalno korišćenje sunčeve insolacije. U odnosu na tehnologiju, moguće je više šema organizacije razmeštaja biljaka u objektu i pri tome različito korišćenje FAR sunca.
Foto: Pixabay, Heliospectra
